Jak nabywa się spadek?
Wiele osób po śmierci bliskiej osoby nie potrafi lub nie ma siły na zmierzenie się z procesem dziedziczenia spadku. Materia prawna jest często przytłaczająca dla osoby w żałobie. Tymczasem im szybciej załatwi się sprawę spadku po zmarłym tym lepiej. Od chwili śmierci rozpoczynają płynąć istotne dla spadkobierców terminy. W tym wpisie opiszę, jak krok po kroku wygląda proces dziedziczenia oraz co trzeba robić.
Spadek – od czego zacząć?
W pierwszej kolejności należy ustalić krąg spadkobierców. Aby tego dokonać najpierw trzeba ustalić, czy zmarły sporządził testament, czy dziedziczenie odbywa się beztestamentowo na mocy ustawy. Nie każdy spadkobierca informuje bliskich o sporządzeniu testamentu. Powoduje to często, że o jego istnieniu spadkobiercy dowiadują się później, np. podczas spisu inwentarza.
1. Dziedziczenie z testamentu
W pierwszej kolejności posiadacz testamentu, gdy dowie się o otwarciu spadku, ma obowiązek dostarczyć testament do sądu. Nie musi tego robić, jeżeli testament testament trafił wcześniej do notariusza. Za zaniechanie tego obowiązku grozi odpowiedzialność odszkodowawcza.
Następnie dochodzi do otwarcia i odczytania testamentu. Czynności tych dokonuje sąd lub notariusz po otrzymaniu dowodu śmierci spadkodawcy w postaci aktu zgonu. Sąd lub notariusz nie zawiadamia nikogo o miejscu i czasie ogłoszenia testamentu, lecz można być obecnym w trakcie tej czynności. Zwykle jednak nie ma takiej potrzeby, czynność otwarcia testamentu ma na celu tylko zaprotokołowanie cech zewnętrznych testamentu, daty sporządzenia testamentu, osoby, która go sporządziła oraz osoby, która dostarczyła testament.
Nie ma ustalonego terminu w jakim następuje otwarcie i ogłoszenie testamentu. Zwykle u notariusza odbywa się to szybciej, bo nie trzeba czekać na termin posiedzenia sądowego.
Co istotne, czynność otwarcia i ogłoszenie spadku nie bada stanu faktycznego sprawy, czyli ważności testamentu czy ustalenia spadkobierców. Następuje to później, podczas postępowania spadkowego.
2. Dziedziczenie z ustawy
Podczas dziedziczenia ustawowego, a więc w sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, powyższy krok otwarcia testamentu nie odbywa się. Spadkobierca może od razu rozpocząć procedurę nabycia spadku.
Kto w jakiej proporcji i w jakiej kolejności dziedziczy spadek normują art. 931 i następne Kodeksu Cywilnego. W największym uproszczeniu dziedziczą kolejno małżonek/dzieci, potem rodzice, dziadkowie i rodzeństwo. Przy braku ww. dziedziczy Skarb Państwa. Sytuacja ta może być bardziej skomplikowana przy wielu krewnych lub śmierci innych członków rodziny. Nie sposób opisać wyczerpująco wszystkich wariantów dziedziczenia, jest ich zbyt wiele. W ustaleniu kręgu spadkobierców z ustawy zalecam zasięgnąć porady prawnika.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
W terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania (śmierci spadkodawcy lub ogłoszenia testamentu) można złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Oświadczenie składa się przed sądem lub przed notariuszem ustnie lub pisemnie, ale z podpisem notarialnie poświadczonym. Przyjmując spadek możemy przyjąć spadek w sposób prosty albo z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do majątku spadkowego. Niewątpliwie zawsze korzystniejsza będzie ta druga opcja. Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza zwykle nic nie tracimy, zawsze jesteśmy co najmniej “na zero”.
Brak złożenia oświadczenia nie jest mocno problematyczny, ponieważ niezłożenie oświadczenia w terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z mocy ustawy. Terminu 6 miesięcy nie można przywrócić, dlatego jeśli chcemy odrzucić spadek należy go bezwzględnie pilnować.
Stwierdzenie nabycia spadku
Nabycie spadku następuje automatycznie z mocy prawa, w chwili śmierci spadkodawcy. Jednak, aby móc korzystać z praw przypadających spadkobiercy potrzeba najpierw potwierdzić te prawa za pomocą odpowiedniej procedury.
Potwierdzenia nabycia spadku można dokonać na dwa sposoby:
- U notariusza składając wniosek o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia
- W sądzie poprzez przeprowadzenie postępowania spadkowego
Akt poświadczenia dziedziczenia wydaje notariusz na zgodny wniosek wszystkich powołanych do spadku spadkobierców. Nie jest zatem możliwe wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy spadkobiercy są w konflikcie lub któryś z nich ma wątpliwości co do dziedziczenia.
Każdy kto ma w tym interes może wnieść do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Katalog osób uprawnionych obejmuje nie tylko spadkobierców, ale też inne zainteresowane spadkiem podmioty np. wierzycieli spadkodawcy lub spadkobierców. Sąd przeprowadza w tym celu postępowanie nieprocesowe w którym bada wszelkie okoliczności faktyczne i prawne związane z dziedziczeniem. W tym miejscu należy podnieść wszelkie wątpliwości i zarzuty istotne dla spadkobrania takie jak podejrzewana wadliwość testamentu, oświadczenia woli w nim wyrażonego, niezasadności niektórych zapisów np. wydziedziczenia itd. Gdy strony pozostają w konflikcie postępowanie może trwać stosunkowo długo.
Sąd kończy postępowanie wydaniem postanowienia, w którym stwierdza kto nabył spadek i w jakich udziałach. Postanowienie to nie daje nowych praw, potwierdza tylko prawa nabyte przez spadkobierców podczas śmieci spadkodawcy. Jest jednak ważne, ponieważ pozwala udowodnić posiadanie tych praw przed osobami trzecimi. Nikt nie uwierzy “na słowo”, że jesteś spadkobiercą, potwierdzenie nabycia spadku (lub akt poświadczenia dziedziczenia) jest potrzebne np. aby wybrać pieniądze z rachunku bankowego zmarłego, rozporządzać przedmiotami spadku itp.
Potwierdzenie nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia można żądać po upływie 6 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy. Można wszcząć procedurę wcześniej, jeśli wszystkie osoby powołane do spadku złożyły wcześniej oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.
Potwierdzenie nabycia spadku nie jest ograniczone terminem, jednak dobrze jest zadbać o to jak najszybciej, aby móc korzystać z pełni praw przysługujących spadkobiercy.
Czasem po nabyciu spadku możemy zostać pozwani o zachowek. Więcej o instytucji zachowku możecie przeczytać tutaj.
Podatek od spadków i darowizn
W terminie 6 miesięcy od prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku należy zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego. Tyczy się to także spadkobierców zwolnionych od zapłaty podatku (krewnych, a więc zdecydowaną większość) oraz spadków o wartości “zerowej”, a więc bez dodatniego majątku dla spadkobiercy.
Spadkobiercy spoza grupy zwolnionej z zapłaty podatku (np. powołani w testamencie przyjaciele) mają obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn w terminie 1 miesiąca od dnia prawomocnego nabycia spadku.
Stwierdzenie nabycia spadku – co potem?
Co istotne i z czego duża ilość osób nie zdaje sobie sprawy, śmierć spadkodawcy powoduje tylko, że spadkobiercy nabywają udział procentowy w spadku. Jest to zupełnie co innego niż nabycie na własność poszczególnych składników majątku.
Aby ostatecznie rozdzielić majątek zmarłego pomiędzy spadkobierców należy przeprowadzić dział spadku. Można tego dokonać umową, którą zgodnie podpiszą wszyscy spadkobiercy, albo przed sądem.
Postępowanie sądowe wszczyna się przed sądem ostatniego znanego miejsca stałego pobytu zmarłego. Jeżeli nie jest ono znane właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się większość majątku zmarłego.
Postępowanie o dział spadku jest postępowaniem nieprocesowym. Jest bardzo zbliżone do postępowania o podział majątku wspólnego. Sąd dokona spisu poszczególnych składników masy spadkowej i rozdzieli je pomiędzy poszczególnych spadkobierców. W razie niemożliwości równego rozdziału poszczególnych przedmiotów spadku sąd może nałożyć obowiązek spłacenia pozostałych spadkobierców.
Do czasu zakończenia postępowania o dział spadku zarząd nad poszczególnymi przedmiotami spadku sprawują wspólnie wszyscy spadkobiercy, na zasadach współwłasności. Każdy z nich ma prawo do korzystania z rzeczy i czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zwykły zarząd np. zbycia rzeczy potrzebna jest zgoda wszystkich spadkobierców. Możliwe jest również ustanowienie zarządcy masy spadkowej, który przejmie obowiązki związane z zarządzeniem przedmiotami spadku.
Podsumowanie
W prostych sytuacjach bez konfliktów i wielości spadkobierców proces dziedziczenia jest łatwy do zrozumienia. Sytuacja znacznie komplikuje się, gdy wystąpi spór rodzinny, minie sporo czasu od śmierci spadkodawcy lub umrą następne osoby powołane do spadku. W takich sytuacjach zdecydowanie rekomenduję wynajęcie dobrego prawnika. Nasza kancelaria specjalizuje się w prawie spadkowym. Tradycyjnie zachęcam do kontaktu telefonicznie lub poprzez formularz kontaktowy oraz do komentowania posta.