Rozwód jest niewątpliwie jedną z najbardziej przykrych i stresujących sytuacji w życiu człowieka. Oprócz emocji związanych z rozstaniem, dużo osób odczuwa niepewność oraz strach przed długotrwałym i bolesnym procesem sądowym oraz przed wywlekaniem na światło dzienne najbardziej intymnych szczegółów z życia.
Niniejszy wpis ma na celu przybliżenie czytelnikowi czego spodziewać się w trakcie rozwodu. Intencją jest odpowiedzenie na pytania – kiedy w ogóle zdecydować się na wniesienie pozwu rozwodowego? Jakie skutki niesie rozwiązanie małżeństwa przez rozwód? Jakie są różnice między rozwodem bez orzekania o winie, a rozwodem z orzekaniem o winie? Zrozumienie tych zagadnień może pozwolić rozwiać wątpliwości i złagodzić panujące emocje.
Czym jest rozwód?
Rozwód w prawie polskim został opisany w art. 56 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (w skrócie krio). Rozwód to rozwiązanie ważnego stosunku małżeńskiego przez sąd, dokonane na żądanie jednego lub obojga współmałżonków, w sytuacji wystąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Po wydaniu wyroku stwierdzającego rozwód ustają wszelkie skutki prawne jakie wywołało małżeństwo. W szczególności ustaje wspólność majątkowa między małżonkami i małżonkowie stają się właścicielami co do zasady 1/2 udziału w majątku wspólnym.
Trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego to tzw. przesłanka pozytywna do orzeczenia rozwodu. To znaczy, że jej spełnienie jest warunkiem koniecznym, aby można było orzec rozwód. Jest badane przez sąd w każdej sprawie rozwodowej.
Badając tę przesłankę sąd ustala rozkład pożycia małżeńskiego na trzech płaszczyznach – duchowej, fizycznej i gospodarczej.
- Rozpad więzi duchowej oznacza zanik charakterystycznej dla małżonków więzi uczuciowej. Mówiąc potocznie między małżonkami zanika miłość będąca fundamentem małżeństwa. Nie oznacza to, że małżonkowie muszą być do siebie wrogo nastawieni, a nawet, że przestają darzyć siebie sympatią. Możliwe jest, że małżonkowie pozostają w dobrych relacjach, a pomimo tego więź duchowa wygasła dla jednego lub obojga z nich.
- Ustanie więzi fizycznej oznacza zanik stosunków seksualnych pomiędzy małżonkami. Aby zanik uznać za zupełny, zaniechanie stosunków fizycznych musi być ciągłe, a nie tylko sporadyczne. Dla wielu rozmowa o tak intymnych sprawach przed sądem budzi lęk i obawy, jednak należy pamiętać, że sędzia jest profesjonalistą i pyta o takie rzeczy dlatego, że jest to konieczne. Najlepiej do tego podejść jak do wizyty u lekarza, który pyta o intymne szczegóły z życia w celu poprawnego wydania diagnozy. Rozprawy rozwodowe nie są jawne i odbywają się bez publiczności.
- Ostatecznie sąd bada rozpad więzi gospodarczej, który oznacza zaprzestanie prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. W praktyce chodzi o wspólne zamieszkiwanie, posiadanie wspólnego majątku, wspólne dbanie o potrzeby domowe, wspólne spożywanie posiłków itp.
Ustanie więzi fizycznej lub gospodarczej nie zawsze będzie się wiązało z rozkładem pożycia małżeńskiego, wszystko zależy od kontekstu. Przykładowo w razie ciężkiej choroby małżonka ustanie wspólnego pożycia fizycznego nie będzie oznaczało rozkładu małżeństwa.
Zupełność i trwałość rozkładu wspólnego pożycia to pojęcia nieostre, które trudno jest jednoznacznie zdefiniować. Są zależne od specyfiki sprawy i sąd bada ich wystąpienie mając na uwadze całokształt okoliczności prowadzących do rozwodu i ogólne doświadczenie życiowe. W sytuacji, gdy małżonkowie zgodnie oświadczą, że nastąpił zupełny i trwały rozkład ich wspólnego pożycia sąd zwykle przyzna rozwód, nawet przy krótkim okresie od czasu ustania więzi małżeńskich, uznając, że małżonkowie wiedzą najlepiej o rozpadzie swojego małżeństwa.
Przeszkody rozwodowe
Art. 56 § 2 i § 3 Krio wskazują ponadto okoliczności, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu nawet gdy spełnione są wszystkie przesłanki. Są to tzw. przeszkody rozwodowe lub negatywne przesłanki rozwodowe. Zaznaczyć należy, że tyczą się one wyjątkowo rzadkich, konkretnych sytuacji w zdecydowanej większości spraw rozwodowych będą bez znaczenia.
- Wskutek rozwodu ucierpieć miałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Sąd ma obowiązek zbadać skutki rozwodu dla małoletnich dzieci stron. W praktyce nie spotkałem się ze stwierdzeniem wystąpienia tej przeszkody przez sąd. Przepis ten wydaje się bezsensowny, niewątpliwie dobro małoletnich dzieci zawsze w jakimś stopniu cierpi, gdy ich rodzice się rozwodzą. Pomimo tego sądy zawsze dokonują rozwodu nie stwierdzając wystąpienia przeszkody z tego przepisu. Wydaje się, że aby go zastosować musiałaby wystąpić naprawdę nadzwyczajna sytuacja, ale trudno powiedzieć co ustawodawca miał na myśli.
- Orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego to w prawie cywilnym w uproszczeniu wszelkie obowiązujące w społeczeństwie zasady moralne i obyczaje. Innymi słowy rozwód nie jest dopuszczalny, kiedy z moralnego punktu widzenia byłby on naganny. Sytuacja taka miałaby miejsce np. gdyby jeden z małżonków wykorzystywał położenie drugiego, chorobę itp.
- Rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi na niego zgodę, albo jego odmowa będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Przesłanka ta ma za zadanie chronić małżonka niewinnego rozkładowi pożycia, w sytuacji, gdy współmałżonek wyłącznie winny chce zakończyć małżeństwo jednostronnie i uciec od odpowiedzialności. Ponownie dokonując oceny Sąd bierze w takiej sytuacji pod uwagę zasady współżycia społecznego.
Postępowanie rozwodowe
Rozwód wszczyna się poprzez złożenie pozwu do właściwego miejscowo sądu okręgowego, tj. sądu okręgowego w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, a wciąż mieszka tam jeszcze przynajmniej jeden z małżonków. Pozew rozwodowy podlega opłacie stałej w wysokości 600 zł. Do pozwu należy dołączyć dowód opłaty oraz odpis aktu małżeństwa. Jeżeli zostały zawarte jakieś porozumienia między małżonkami również należy je dodać do pozwu.
Napisanie pozwu o rozwód nie jest proste i najlepiej oddać je w ręce prawnika, aby uniknąć błędów i wzywania o uzupełnianie pozwu. Pozwoli to przyspieszyć wszystko i oszczędzić sobie dodatkowych nerwów.
W pozwie oprócz głównego wniosku o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód można zawrzeć szereg innych wniosków związanych z rozwiązaniem małżeństwa i dalszym życiem małżonków. W wyroku oprócz rozwodu sąd orzeka albo może na wniosek orzec także o:
- winie za rozkład pożycia małżeńskiego jednego albo obojga małżonków lub jej braku
- kontaktach z małoletnim dzieckiem stron
- władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania
- wspólnym mieszkaniu małżonków lub eksmisji jednego z małżonków
- alimentach na rzecz dzieci albo drugiego małżonka po rozwodzie
- podziale majątku wspólnego po rozwiązaniu małżeństwa
Postępowania rozwodowe różnią się znacząco, zależnie od tego jakie pozostałe zagadnienia bada sąd, oprócz wniosku głównego o rozwiązanie małżeństwa. Zwykle, jeżeli strony mają wspólne małoletnie dzieci i są w sporze co do okoliczności i szczegółów rozwiązania małżeństwa, postępowanie jest dłuższe i trudniejsze. Strony przedstawiają liczne dowody co powoduje, iż często wymagane jest wiele rozpraw i sprawa potrafi trwać kilka lat.
Jeżeli natomiast małżonkowie są zgodni co do rozwodu bez orzekania o winie, nie mają wspólnych dzieci, ani innych wniosków, to rozwód powinien zakończyć się na jednej rozprawie i kilkunastominutowym przesłuchaniu stron. Na rozprawę trzeba jednak zaczekać najczęściej kilka miesięcy od dnia wniesienia pozwu.
Rozwód bez orzekania o winie, a rozwód z orzekaniem o winie
Sąd orzekając w sprawie o rozwód ma 3 możliwości, jeśli chodzi o orzeczenie o winie za rozkład pożycia małżeńskiego:
- nie orzekać o winie
- stwierdzić wyłączną winę za rozkład pożycia jednego z małżonków
- stwierdzić winę obojga małżonków za rozkład pożycia
Winę za rozkład pożycia małżeńskiego ponosi małżonek, który obiektywnie nie wypełniał należycie swoich obowiązków małżeńskich, zarówno prawnych jak i tych wynikających z ogólnie przyjętych norm, co zasługiwało na negatywną ocenę i przyczyniło się do rozpadu małżeństwa. Zachowania świadczące o winie za rozkład małżeństwa są przeróżne, należą do nich np. trwonienie pieniędzy, brak zainteresowania domem albo dziećmi, brak dokładania się do potrzeb rodziny, nadmierne spożywanie alkoholu, stosowanie przemocy psychicznej lub fizycznej itp.
Stwierdzenie winy współmałżonka za rozkład małżeństwa często ma ważny wymiar emocjonalny dla małżonka niewinnego, co samo w sobie często prowadzi do decyzji o dochodzeniu rozwodu z orzekaniem o winie.
Poza aspektem emocjonalnym stwierdzenie winy rodzi pewne skutki prawne w zakresie obowiązków alimentacyjnych po ustaniu małżeństwa oraz może odegrać ważną rolę, przy innych zagadnieniach wokół rozwodu – ustalaniu kontaktów z dziećmi, władzy rodzicielskiej, nierównych udziałów przy podziale majątku itp.
O obowiązku alimentacyjnym na rzecz współmałżonka po orzeczeniu rozwodu mówi art. 60 krio. Zgodnie z tym przepisem, w sytuacji orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie lub stwierdzenia winy obojga małżonków, rozwiedziony małżonek może domagać się od byłego małżonka środków utrzymania, jeśli znajdzie się w niedostatku. Wysokość środków zależna jest od usprawiedliwionych potrzeb wnioskującego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych byłego małżonka.
W sytuacji stwierdzenia wyłącznej winy jednego z małżonków, gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji majątkowej małżonka niewinnego, małżonek niewinny może żądać, aby winny małżonek przyczyniał się do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb, nawet gdy ten nie znajduje się w niedostatku.
Sytuacja małżonka niewinnego jest więc lepsza niż w razie braku orzekania o winie lub stwierdzenia winy obojga małżonków. Gdy były współmałżonek jest wyłącznie winny, do orzeczenia alimentów wystarczy istotne pogorszenie sytuacji majątkowej. Przy braku winy lub wspólnej winie rozwiedziony małżonek musi popaść w niedostatek, który jest czymś więcej niż pogorszeniem sytuacji majątkowej. Niedostatek jest stanem, w którym brakuje środków na podstawowe środki do życia i zagrożone jest życie i zdrowie byłego małżonka.
Dodatkowo obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego nie wygasa do czasu wejścia byłego małżonka w nowy związek małżeński. Dla małżonka niewinnego lub winnego wspólnie z drugim małżonkiem wygasa on zawsze po czasie 5 lat od rozwiązania małżeństwa.
Podsumowanie
Zdecydowanie się na wniesienie pozwu o rozwód jest samo w sobie trudnym i ciężkim przeżyciem. Dodatkowo decyzja czy domagać się rozwodu bez orzekania o winie czy z orzekaniem o winie często nie jest prosta. Dodatkowo istotne jest zgromadzenie prawidłowego materiału dowodowego i wybór strategii w procesie.
Wszystko to powoduje, że sprawa rozwodowa praktycznie zawsze powinna być poprzedzona wizytą u prawnika. Moja kancelaria zajmuje się udzielaniem porad i profesjonalnym prowadzeniem spraw rozwodowych. Wszystkich zainteresowanych i poszukujących pomocy zapraszam do umówienia się na rozmowę poprzez formularz w zakładce Kontakt.