Fundamentalną zasadą w każdym demokratycznym państwie z rozwiniętym systemem prawa jest zasada dwuinstancyjności postępowania. Mówi ona, że każdy ma prawo do odwołania się od wydanego orzeczenia władzy publicznej do organu wyższej instancji, który zweryfikuje poprawność orzeczenia pod względem merytorycznym i prawnym. 

Wpis ten ma za zadanie przedstawić, jak to wygląda w praktyce. Postaram się przybliżyć czego należy spodziewać się wnosząc środki odwoławcze i przystępując do postępowania przed sądem/organem drugiej instancji.  

 

Środki odwoławcze 

Od większości istotnych w sprawie orzeczeń sądowych istnieją środki odwoławcze, które można wnieść, aby zainicjować postępowanie odwoławcze. 

Należą do nich zażalenia, apelacje, odwołania od decyzji administracyjnych oraz inne środki szczególne dla konkretnych trybów postępowań, jak sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym itp. 

 

 1. Zażalenie 

Zażalenia przysługują na postanowienia lub zarządzenia wydane w trakcie postępowania sądowego, ale tylko jeśli konkretny przepis dopuszcza zażalenie. Gdy zażalenie nie jest dopuszczalne, a postanowienie ma dla sprawy istotny charakter, można podnieść zarzut w apelacji, która jest środkiem odwoławczym od wyroku. 

Zażalenia przysługują na wiele postanowień, nie sposób jest wyliczyć ich wszystkich w krótkim artykule. Sąd wydając postanowienie ma obowiązek pouczyć stronę występującą bez profesjonalnego pełnomocnika o możliwości wniesienia zażalenia, jeśli taka możliwość istnieje, a także o terminie w jakim należy je złożyć. Dodatkowo, jeśli uzasadnienie postanowienia sporządza się na wniosek, to Sąd poucza o terminie wniesienia tego wniosku. Co do zasady w postępowaniu karnym postanowienia sąd uzasadnia zawsze – bez wniosku, a w postępowaniu cywilnym trzeba złożyć wniosek o uzasadnienie w terminie 7 dni od ogłoszenia/doręczenia postanowienia. 

Złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia jest niezwykle ważne, ponieważ bez tego nie będzie możliwe wniesienie zażalenia. 

Każdy środek odwoławczy trzeba złożyć w ściśle określonym terminie, który rozpoczyna bieg od czasu ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem, w zależności od tego czy strona jest obecna przy ogłoszeniu danego orzeczenia czy nie. W przypadku zażalenia termin wynosi zwykle 7 dni od ogłoszenia/doręczenia postanowienia. Po przekroczeniu terminu zażalenie nie zostanie przyjęte. Istnieje możliwość przywrócenia terminu, jednak tylko w sytuacjach naprawdę wyjątkowych, sądy są bardzo rygorystyczne w tym zakresie. 

 

2. Apelacja 

Od wyroków (oraz czasem postanowień, które kończą sprawę co do istoty) przysługuje apelacja. Podobnie jak przy zażaleniach, po doręczeniu wyroku należy złożyć wniosek o jego pisemne uzasadnienie w terminie 7 dni, chyba, że wyrok jest od razu doręczany z uzasadnieniem. Bez złożenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem nie można złożyć apelacji. Apelację wnosi się w terminie 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem. 

Prawidłowe sporządzenie apelacji lub zażalenia jest niezwykle istotne, ale nie jest rzeczą łatwą. Tworzenie apelacji jest najczęstszym zadaniem na końcowym egzaminie adwokackim i wymaga wiele godzin pracy i ogromnej prawniczej wiedzy. 

Dobrze sporządzona apelacja jest niezwykle istotna, ponieważ sąd rozpatrując sprawę w II instancji jest, co do zasady, jest związany tzw. zakresem zaskarżenia, czyli podniesionymi w apelacji zarzutami i wnioskami. Sąd nie będzie rozpoznawał sprawy ponad to, co zostało podniesione w treści apelacji. Nie jest także możliwe dalsze uzupełnienie apelacji po jej złożeniu. Źle napisana apelacja skutkować będzie przeważnie przegraną w sprawie. 

Z tego względu, gdy zajdzie konieczność do wniesienia środka zaskarżenia na ważne dla nas orzeczenie, zalecam skorzystanie z usług prawnika i nie zwlekanie – terminy są krótkie, a dobre sporządzenie apelacji wymaga długich godzin pracy i nie da się tego zrobić na ostatnia chwilę.  

 

3. Odwołanie od decyzji administracyjnej i skarga do sądu administracyjnego 

W postępowaniu administracyjnym na decyzje administracyjne przysługuje odwołanie składane do organu wyższego rzędu, sprawującego kontrolę nad organem I instancji. Podmiot uprawniony do wniesienia odwołania powinien być pouczony do jakiego organu należy wnieść odwołanie. Odwołanie należy wnieść w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji.  

W przeciwieństwie do środków odwoławczych w postepowaniu sądowym, odwołanie nie musi posiadać żadnych zarzutów ani uzasadnienia. Organ odwoławczy rozpatruje sprawę w całości tak jak organ I instancji. Jednak, aby mieć większą szansę na pozytywne rozpatrzenie odwołania, najrozsądniej jest opisać, dlaczego nie zgadzamy się z zaskarżaną decyzją i podać argumenty za jej zmianą. 

Od decyzji, które wyczerpią tok instancyjny, a więc staną się decyzjami ostatecznymi, przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) w terminie 30 dni. Sąd nie jest co do zasady związany zarzutami podniesionymi w skardze i może uchylić decyzję z innych powodów (lecz nigdy na niekorzyść skarżącego). Co istotne, WSA nie rozpatrują sprawy merytorycznie, ich zadaniem jest jedynie ocena prawidłowości postępowania administracyjnego pod względem prawnym. Z tego względu, w razie stwierdzenia uchybień, sąd administracyjny może jedynie uchylić decyzję lub stwierdzić jej nieważność. 

Z racji tego, że WSA analizuje głównie procedurę i przepisy prawne, zdecydowanie zalecam skorzystanie z pomocy prawnika przy tworzeniu skargi, tak jak w przypadku apelacji. 

Od wyroku WSA (lub postanowienia o odrzuceniu skargi lub o umorzeniu postępowania) przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego, która jest formalnie środkiem drugiej instancji, jednak jest raczej bardziej odpowiednikiem kasacji w postępowaniu administracyjnym. O kasacji więcej powiedziane będzie w dalszej części artykułu. 

  

Postępowanie w II instancji 

Częstą sytuacją z jaką spotykam się w pracy w kancelarii jest zdziwienie na temat tego, jak wygląda postępowanie odwoławcze, a także jaka jest w nim moja rola jako prawnika. 

Największym zaskoczeniem jest to, że napisanie i wysłanie dobrej apelacji, to 9o% sukcesu. W postępowaniu odwoławczym nie ma długich rozpraw i wielu terminów, dowodów i świadków. Najczęściej jest wyznaczona jedna rozprawa, na której można przedstawić mowę końcową podsumowującą wszystkie argumenty przedstawione na piśmie. W praktyce sąd ma już w tym momencie podjętą decyzję jaki będzie wyrok i to co adwokat powie nie ma większego znaczenia. 

Jest tak dlatego, że postępowanie odwoławcze ma za zadanie ocenić postępowanie przed sądem I instancji, a nie rozpoznać sprawę na nowo. Sąd odwoławczy wydaje wyrok bazując na aktach sprawy I instancji i treści apelacji. Tylko w wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest przedstawienie nowego dowodu albo powtórzenie jakiejś czynności. Jeżeli zaniedba się powołanie dowodu w pierwszym postępowaniu, to sąd odwoławczy zwykle uzna nowy dowód za spóźniony. 

Innymi słowy, postępowanie w pierwszej instancji bazuje na osobistej styczności składu sędziowskiego z dowodami. postępowanie odwoławcze bazuje natomiast na aktach sprawy i tym co zapisano w protokołach i uzasadnieniu wyroku/postanowienia. Sędziowie często piszą uzasadnienia mając na względzie potencjalne zarzuty apelacyjne. Z tych względów niezwykle często zaniedbania w postepowaniu głównym powodują, że nie da się wygrać sprawy w postepowaniu odwoławczym.  

Należy wspomnieć, że czasem przychodzący do mnie klienci oczekują tylko usługi napisania im apelacji/zażalenia, ale nie chcą już reprezentacji przed sądem w postepowaniu II instancji. Następuje zdziwienie, że wynagrodzenie dla adwokata za napisanie odwołania jest niewiele mniejsze niż stawka za całą sprawę odwoławczą. Wynika to właśnie z tego, co powiedziano powyżej – dobre napisanie apelacji to zdecydowana większość pracy adwokata przy postępowaniu odwoławczym. Późniejsza obecność na rozprawie odwoławczej ma już drugorzędne znaczenie. Ma to też odzwierciedlenie w cenach na rynku.

Jak już zakończy się postępowanie odwoławcze, to sąd apelacyjny zwykle decyduje, czy utrzymać w mocy wyrok, czy zmienić go i orzec odmiennie albo skierować sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi I instancji. Możliwe są też inne orzeczenia zapadające w specyficznych wypadkach, jak umorzenie postepowania. Wyrok po złożeniu apelacji nie zwracający sprawy do ponownego rozpatrzenia staje się prawomocny i musimy go najczęściej, choć nie zawsze,  zaakceptować. Nie przysługują od niego już zwykłe środki odwoławcze. 

 

Kasacja i skarga kasacyjna 

Mając na uwadze powyższe, powstaje pytanie – co można zrobić w wypadku przegranej sprawy w II instancji? Powiem szczerze – niewiele. Wyrok po orzeczeniu w II instancji staje się prawomocny i nie da się go wzruszyć w zwyczajny sposób. Od prawomocnych wyroków przysługuje nadzwyczajny środek zaskarżenia do Sądu Najwyższego w Warszawie – kasacja w sprawach karnych i skarga kasacyjna w sprawach cywilnych. Na wstępie trzeba jednak powiedzieć kilka rzeczy o tym jaka jest istota kasacji i skargi kasacyjnej oraz jak do niej podchodzić. 

Kasacja i skarga kasacyjna, jak wspomniałem, jest środkiem nadzwyczajnym, tzn. nie podlega pod tok instancyjny w procesie, a szczególnie nie jest III instancją. Obydwa te środki muszą być sporządzone i podpisane przez osobę wykonującą zawód prawniczy (tzw. przymus adwokacko-radcowski) co dodatkowo podkreśla ich szczególną wagę i charakter. 

W kasacji można zarzucić tylko i wyłącznie rażące naruszenie prawa materialnego lub procesowego, albo wystąpienie bezwzględnej przesłanki odwoławczej, a więc najpoważniejszego rodzaju uchybienia w sprawie. Oznacza to, że nie można kwestionować ustaleń sądu w przedmiocie stanu faktycznego sprawy ani z nimi polemizować. Uchybienia “rażące” nie są zdefiniowane ustawowo. Można je opisać jako uchybienia, które w szczególny sposób nie są akceptowalne z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości.  

Dodać należy, że kasacje można wnieść tylko od wyroków skazujących na karę bezwzględnego pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia kary i nie można wnieść kasacji ponosząc zarzutów tylko co rażącej niewspółmierności kary. Kasacja może być i często bywa odrzucana ze względu na niewłaściwe zarzuty zanim jeszcze zostanie skierowana na rozprawę. Termin do wniesienia kasacji wynosi 30 dni od otrzymania wyroku II instancji wraz z uzasadnieniem. 

Skargę kasacyjną można wnieść co do zasady tylko od wyroków w postepowaniu cywilnym, w których wartość przedmiotu spory wynosiła więcej niż 50,000 zł (wyjątkowo – 10,000 zł w postepowaniach z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, a w niektórych sprawach bez ograniczeń kwotowych). Termin do jej wniesienia wynosi 2 miesiące od otrzymania wyroku z uzasadnieniem. Skargi kasacyjnej nie można wnieść w wielu typach spraw wymienionych szczegółowo w art. 3981 i art. 3982 kpc. 

Skarga kasacyjna podlega wstępnej selekcji. SN przyjmuje ją do rozpoznania tylko, gdy: 

  1. w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne; 
  2. istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów; 
  3. zachodzi nieważność postępowania lub 
  4. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. 

 
Tak samo jak w wypadku kasacji, w skardze kasacyjnej nie można podnosić zarzutów błędów w ustaleniach stanu faktycznego, a dodatkowo błędów w ocenie dowodów. 

Powyższe jasno pokazuje, że szanse dostania się naszej sprawy do Sadu Najwyższego są niewielkie i potrzeba naprawdę istotnych naruszeń w postępowaniu sądowym, aby Sąd Najwyższy zajął się sprawą. 

Jeżeli już uda się przebrnąć przez wstępną selekcję i kasacja lub skarga kasacyjna zostanie przyjęta i skierowana na rozprawę pozostaje długi termin oczekiwania na wyznaczenie terminu. Kasacja i skarga kasacyjna nie wstrzymują co do zasady wykonania wyroków, można jednak skierować wniosek o wstrzymanie wykonania z powodu nadzwyczajnej sytuacji. W praktyce jednak najczęściej do czasu rozpatrzenia kasacji wyrok będzie już wykonany w całości lub w części. 

Po dochowaniu wszelkich formalności i przyjęciu sprawy do rozpatrzenia przed Sąd Najwyższy postępowanie kasacyjne jest podobne do apelacyjnego. Sąd Najwyższy orzeka na podstawie akt sprawy bez dalszych czynności dowodowych, jest tylko odebranie stanowisk i mowy końcowe pełnomocników. Rozprawa kasacyjna nie ma w praktyce dużej wagi dla treści wyroku. 

 

Podsumowanie 

Mam nadzieję, że wszystko opisane powyżej zobrazowało czytelnikowi w klarowny sposób jak ważne jest dbanie o swój interes w procesie już od początku postępowania. Niektórych błędów i niedopatrzeń popełnionych na etapie I instancji nie da się łatwo naprawić i “odkręcić”. 

Postępowania odwoławcze i kasacyjne, to postępowania toczone głównie na piśmie, gdzie najważniejsze jest dobre napisanie pisma odwoławczego i za tę czynność adwokat pobiera większość wynagrodzenia. Większość pracy prawnik reprezentujący klienta w postępowaniu odwoławczym wykonuje w biurze przed komputerem i z kodeksem w ręce, a nie na sali sądowej. 

Pamiętać również należy, że w postępowaniu sądowym mamy 2 instancje, nie 3. Kasacja lub skarga kasacyjna to środki nadzwyczajne, które rzadko kiedy kończą się sukcesem. Prowadzi to do pesymistycznego wniosku, że czasem lepiej odpuścić i wykonać wyrok niż ponosić dodatkowe koszty. 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.